"Ο Δαρβινισμός και γενικότερα η ιδέα της εξέλιξης, χρησιμοποιείτο ανέκαθεν ως κάτι πολύ περισσότερο από μια επιστημονική θεωρία. Ανατρέξτε στις απαρχές των εξελικτικών υποθέσεων κατά τον δέκατο όγδοο αιώνα, και εξετάστε λίγο λεπτομερέστερα ορισμένα από τα ζητήματα που καλύπτονται στο πρώτο κεφάλαιο. Ήταν η εποχή της προόδου, της πεποίθησης ότι η μοίρα της ανθρωπότητας βρίσκεται στα δικά της χέρια και όχι στου Θεού, και ότι με την προσπάθεια και την ευφυία μπορούμε να ανυψωθούμε από τα βάθη και να φτάσουμε ψηλά (Μπέρι 1920, Γουάγκαρ 1972).

Οι πρώτοι υποστηρικτές της ιδέας της ιστορικής οργανικής ανάπτυξης ήταν κατηγορηματικοί στην πεποίθησή τους ότι η εξέλιξη των φυτών και των ζώων δεν ήταν παρά μέρος μιας ευρύτερης εικόνας, της εικόνας της ανόδου από το μικρότερο στο μεγαλύτερο –πρόοδος στην κοινωνία, πρόοδος στην εκπαίδευση, πρόοδος στην επιστήμη, και
έπειτα πρόοδος στις μορφές ζωής. Η εξελικτική σκέψη ήταν κοινωνικό κατασκεύασμα –δεν αντανακλούσε απαραίτητα τα γεγονότα της φύσης αλλά ήταν περισσότερο δεμένη με τις κοινωνικές προσδοκίες αυτών που την προήγαγαν.

Αυτό το είδος της "εξελικτικής" σκέψης δεν εμφανίστηκε από το πουθενά. Ο Ντιντερό αντανακλούσε τη σκέψη του σχετικά με τις κοινωνίες και την ανάπτυξή τους από το απλό στο σύνθετο, από τον βάρβαρο στον Γάλλο. «Ο Ταϊτινός βρίσκεται σε πρωταρχικό στάδιο στην ανάπτυξη του κόσμου, ο Ευρωπαίος βρίσκεται στο τελευταίο στάδιο. Το μεσοδιάστημα που μας χωρίζει είναι μεγαλύτερο από αυτό ανάμεσα στο νεογέννητο παιδί και στον ετοιμόρροπο γέρο» (Ντιντερό 1943, 152). Αυτό που συμβαίνει στην κοινωνία συμβαίνει και στον κόσμο των ζώων και των φυτών. Οποιοσδήποτε άλλος προωθούσε την εξέλιξη, ένιωθε ακριβώς το ίδιο, και ήταν κατηγορηματικός στην πεποίθηση ότι η πρόοδος –πολιτιστική και βιολογική– ήταν το κλειδί για όλα. Αυτό ήταν το σύστημα ηθικών αξιών του Έρασμου Δαρβίνου στην Αγγλία, του Ζαν Μπατίστ στη Γαλλία, και των περισσότερων Γερμανών Φυσικών Φιλοσόφων. Αυτό ήταν επίσης στο στόχαστρο όσων μισούσαν την εξέλιξη. Μη νομίζετε ότι η μεγάλη ανησυχία σχετικά με την εξέλιξη ήταν ότι αυτή αρνούνταν την κυριολεκτική αλήθεια της Γενέσεως.

Ήταν η ιδεολογία της προόδου που έβρισκαν πραγματικά
απειλητική: Εν μέρει εξαιτίας των θρησκευτικών της επιπλοκών –τώρα παριστάνουμε τον Θεό και υποτιμούμε τη σημασία του Δημιουργού εν μέρει εξαιτίας των κοινωνικών της επιπλοκών. Δικαιολογημένα, πολλοί θεώρησαν την πρόοδο ως μία από τις ριζοσπαστικές ιδέες που οδήγησαν στη Γαλλική Επανάσταση και στην Τρομοκρατία που αυτή
εξαπέλυσε. Έτσι λοιπόν άνθρωποι όπως ο σπουδαίος Γάλλος ανατόμος Ζορζ Κιβιέ –ένας ισόβιος πολέμιος της οργανικής αλλαγής– επιτέθηκε στην υποβόσκουσα φιλοσοφία της προόδου όσο της επιτέθηκαν και προσχηματικά προβλήματα όπως το ανεπαρκές αρχείο απολιθωμάτων. Αυτό το μοτίβο συνεχίστηκε ως την εποχή του Δαρβίνου. [...].

Τι συνέβη όμως με τον Κάρολο Δαρβίνο και τη "Θεωρία της Καταγωγής"; Ο Δαρβίνος ήρθε να φρενάρει αυτές τις χαρούμενες σκέψεις σχετικά με την πρόοδο. Από τη μία, ήθελε να απέχει από κάθε είδους υπερβολή, ακριβώς επειδή τόσοι πολλοί πράγματι πίστευαν ότι η εξέλιξη δεν ήταν παρά μια δικαιολογία για μια ριζοσπαστική φιλοσοφία. Από την άλλη, μπορούσε να δει τη σχετικότητα στον μηχανισμό της φυσικής επιλογής –η επιτυχία στον αγώνα και οι επακόλουθες προσαρμογές δεν αντικατοπτρίζουν απαραίτητα το ωραιότερο ή το καλύτερο ή το υψηλότερο. Αυτό που μπορεί να λειτουργήσει είναι και αυτό που πετυχαίνει, και αυτό που πετυχαίνει μπορεί τόσο να
βελτιωθεί όσο και να εκφυλιστεί."
 
Tο βιβλίο αποτελεί μια φλογερή υπεράσπιση της θεωρίας του Δαρβίνου για την Eξέλιξη απαντώντας σε πολλούς από τους επικριτές της. Το βιβλίο παρουσιάζει με σαφήνεια τα βασικά σημεία της σκέψης του Δαρβίνου και τα διάφορα στάδια στην διατύπωση της θεωρίας της Εξέλιξης μέχρι σήμερα. Το "Δαρβινισμός και οι επικριτές του" θίγει ορισμένα από τα πιο σημαντικά ζητήματα της σύγχρονης βιολογίας, όπως την προέλευση της ζωής, τον μηχανισμό της φυσικής επιλογής και τις απαντήσεις αντίπαλων θεωριών, όπως η θεωρία του ευφυούς σχεδιασμού. Επιπλέον, o Ruse αναφέρεται στις ποικίλες λογοτεχνικές και φιλοσοφικές επιρροές που είχε η θεωρία της Εξέλιξης προκειμένου ο αναγνώστης να σχηματίσει μια πλήρη εικόνα του ρόλου που έπαιξε ο Δαρβινισμός.

Ο Ruse συζητά για τις κρίσιμες λεπτομέρειες της θεωρίας του Δαρβίνου εξηγώντας με απλότητα ακόμη και τους πιο δύσκολους τεχνικούς όρους. Το βιβλίο απευθύνεται σε βιολόγους αλλά και σε όσους ενδιαφέρονται να κατανοήσουν το ιστορικό πλαίσιο μέσα στο οποίο ο Δαρβίνος διατύπωσε την θεωρία της Εξέλιξης. Στόχος του Ruse είναι να παρουσιάσει τις πληροφορίες και τα χρήσιμα εργαλεία προκειμένου ο αναγνώστης να διαμορφώσει πλήρη εικόνα για μια από τις σημαντικότερες θεωρίες της σύγχρονης επιστήμης.
 
Παρουσίαση-κριτική: Σπύρος Μανουσέλης, Εφημερίδα των Συντακτών, 6/5/2017
 
Σελίδα Εκδότη